sejarah biografi "Syekh Abdur Rauf Al-Singkili Aceh ( 1024 H/1615 M )"

Syekh Abdur Rauf Al-Singkili

Syekh Abdur Rauf Al-Singkili

      Beliau adalah ulama besar ACEH dan tokoh tassawuf dari Aceh yg pertama kali mengembangkan Ajaran Tharekat Syatariyah di indonesia. 

      Murid2 beliau banyak sekali, tidak hanya dari Aceh tetapi jg dari berbagai daerah di indonesia. Diantara murid beliau yg menjadi ulama masyhur adalah Syaikh Burhanuddin Ulakan RA, Pariaman Sumbar. Beliau jg dikenal sbg ulama yg berhasil merekonsiliasikan (mendamaikn dan menyatukan kembali) syariah dan tasawuf.

      Para cendikiawan muslim abad ini mencatat beliau termasuk Ats-Tsalitsul Awal (3 tokoh pertama: Syaikh Nuruddin Ar-Raniri RA, Syaikh Abdur Rauf As-Singkili RA, dan Syaikh Muhammad Yusuf Makasar RA) sbg pembaharu islam di nusantara.

      Syekh Abdur Rauf RA lahir di Aceh tahun 1024 H/1615 M. Nama aslinya adalah Aminuddin Abdur Rauf bin Ali Al-Jawi Al-fansuri As-Singkili. Beliau lahir di sebuah kota kecil dipantai barat Sumatra. Ayah beliau yaitu Syekh Ali Al-Fansuri yang juga saudara dari Hamzah Al-Fansuri, merupakan keturunan Syekh  Al-Fansuri dari kalangan ulama Parsi  yg menikahi seorang wanita setempat dari Fansur (Barus) dan bertempat tinggal di Singkel, Al-Fansuri diberi kepercayaan oleh kerajaan memimpin pusat pendidikan yang bernama Daya Blang Pria.

       Pada masa pemerintahan Sultan Alaiddin Riayat Syah Said Mukammil, 997-1011 H/1589-1604 M, dua orang keturunan Syekh Al-Fansuri itu ( Ali Al-Fansuri & Hamzah Al-Fansuri ) mendirikan dua pusat pendidikan Islam di pantai barat tanah Aceh.

Syeikh Ali al-Fansuri mendirikan Dayah Lipat Kajang di Simpang Kanan.

Syeikh Hamzah Al-Fansuri mendirikan Dayah Obah di Simpang Kiri Rundeng.

       Ketertarikan nya pada ilmu pengetahuan membawa Syaikh Abdur Rauf berangkat ke Timur Tengah untuk belajar agama selama 19 thn. Beliau mengunjungi dan belajar di pusat2 pendidikan dan pengajaran islam di sepanjang perjalanan haji antara Yaman dan Mekah. Kemudian beliau bermukim di Mekah utk memperdalam ajaran agama seperti Al Quran, Al Hadits, Fiqih, Tafsir dan secara khusus mempelajari Tassawuf.

Ajaran Thariqah Syatariyah

        Bersama dgn kawannya Syekh Abdullah Arief RA yang lebih dikenal dgn Syekh Madinah RA di Tapakis, Pariaman, beliau belajar Tharekat  Syattariyah pada  Syekh Ahmad Qusasi RA (1581-1661) dan Syekh Ibrahim Al-Qurani RA, pengganti Syaikh Ahmad Qusasi RA. Beliau kemudian memperoleh ijazah dari guru tharekat tsb sehingga berhak mengajarkan Tharekat  Syattariyah kpd orng lain. Tharekat ini muncul di India pd abad 15.

       Syaikh Abdur Rauf kembali ke Aceh sekitar th 1662 M dan setibanya dikampung asal nya beliau mengajarkan dan mengembangkan tharekat Syatariyah. As-Singkili dinilai sbg tokoh yg cukup berperan dlm mewarnai sejarah tasawuf di Indonesia pd abad 17. Beliau jg pernah menjabat sebagai mufti di kesultanan Aceh pd masa Sultanah (Ratu) Safiatuddin Tajul Alam (1641-1675). Karena kedudukanya itu, beliau pun sering di sebut Syekh Kuala di Aceh. Saat menjadi mufti tsb beliau berhasil menghapus ajaran ‘salik buta’. Beliau adalah ulama besar dan tokoh tasawuf dari Aceh yg pertama kali mengembangkan Tharekat Syatariyah di indonesia. Murid beliau banyak dan tdk hanya dari Aceh saja melainkan dari berbagai penjuru tanah air. Saat Aceh menjadi tempat persinggahan jamaah haji yg hendak berangkat ke Mekah, tidak sedikit jamaah haji yg kemudian belajar agama dan tasawuf. Ajaran nya juga berkembang di Jawa. Di Jawa ajaran tharekat Syatariyah dikembangkan oleh murid nya Syekh Abdullah Muhyi Pamijahan RA yg dikembangkan di daerah priangan. dan berkembang di cirebon yg kemudian lahir karya2 sastra dalam bentuk serat suluk yg mengandung ajaran tasawuf wujudiyah ato martabat tujuh. Pada masa Syekh Nuruddin Ar Raniri saat Syaikh Abdur Rauf masih di Mekah, suasana keagamaan di Aceh kisruh dan penuh polemik. Antara satu paham dgn paham yg lain saling menyalahkan, bahkan sudah sampe kafir mengkafirkan. Terlebih lagi pengikat wujudiyah ada yg dihukum bunuh, kitab2 dan tulisan Syaikh Hamzah Fansuri RA dan Syaikh Syamsuddin As-Sumaterani RA di bakar.

 kesultanan aceh darussalam

        Syaikh Abdur Rauf baru pulang ketika konflik mereda di masa pemerintahan Sultanah Tajul Alam. Dan kemudian ia diberi kepercayaan oleh ratu utk menjd Qadhi Malik Al Adil ato mufti kerajaan yg bertanggung jawab masalah2 keagamaan di Aceh. Dan selama menjabat mufti beliau bnyk menyampaikan pemikiran2 mulai dari tulisan dalam kitabnya yg dikenal luas sampe skrng seperti fiqih Mir’atut Thulab yg disadurny dr ktb Fathul Wahhab. Dlm bidang tafsir beliau menulis Tarjuman Al-Mustafid, tafsir pertama dalam bahasa melayu. Dalam bidang tasawuf beliau menulis Umdah Al-Muhtajin, Kifayatul Muhtajin, dn Daqaiq al-Hurf.

Murid-murid Syekh Abdur Rauf 

     Murid Syekh Abdur Rauf bin Ali al-Fansuri sangat banyak, tetapi yang dapat dipastikan ada beberapa ulama besar yang sangat terkenal menyebarkan Islam di beberapa tempat di Nusantara. Diantara nya, Baba Daud bin Agha Ismail bin Agha Mustata al-Jawi ar-Rumi. Beliau ini berasal daripada keturunan ulama Roma yang berpindah ke Turki, keturunannya pula pindah ke Aceh sehingga menjadi ulama yang tersebut ini. Keturunan beliau juga ada yang berpindah ke Pattani, sehingga menurunkan ulama terkenal yaitu Syeikh Daud bin Ismail al-Fathani.

      Setelah berkhidmat di Mekah dikirim oleh saudara sepupu dan gurunya Syeikh Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathani ke Kota Bharu, Kelantan untuk memimpin Matba’ah al-Miriyah al-Kainah al-Kalantaniyah. Lalu beliau berpindah ke Kota Bharu, Kelantan, beliau dikenal dengan gelaran ‘Tok Daud Katib’.

      Baba Daud bin Ismail al-Jawi ar-Rumi inilah yang menyempurnakan karya gurunya Syeikh Abdur Rauf bin Ali al-Fansuri yang berjudul Turjumanul al-Mutafid atau yang lebih terkenal dengan Tafsir al-Baidhawi Melayu, iaitu terjemah dan tafsir al-Quran 30 juzuk yang pertama dalam bahasa Melayu.

       Naskhah asli tulisan tangan Baba Daud bin Ismail al-Jawi ar-Rumi itu dimiliki oleh keturunannya Tok Daud Katib, lalu naskhah itu diserahkan kepada guru dan saudara sepupunya Syeikh Ahmad al-Fathani.

         Dari naskhah yang asli itulah diproses oleh Syeikh Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathani, Syeikh Daud bin Ismail al-Fathani dan Syeikh Idris bin Husein Kelantan sehingga terjadi cetakan pertama di Turki, di Mekah dan Mesir pada peringkat awal. Nama ketiga-tiga ulama itu yang dinyatakan sebagai Mushahhih (Pentashih) yang selalu dicantumkan tiap cetakan di halaman terakhir pada semua cetakan tafsir.
Turjumanul Mustafid yang diterbitkan sampai sekarang adalah merupakan lanjutan daripada cetakan yang dilakukan oleh Syeikh Ahmad al-Fathani dan dua orang muridnya itu (keterangan lanjut mengenai ini lihat buku Khazanah Karya Pusaka Asia Tenggara, jilid 1, 1990:157-172).

         Murid Syeikh Abdur Rauf bin Ali al-Fansuri yang lain pula ialah Syeikh Burhanuddin Ulakan Pariaman. Beliau inilah yang disebut sebagai orang yang pertama sebagai penyebar Islam di Minangkabau (Sumatera Barat) melalui kaedah pengajaran Tarekat Syathariyah.

            Di Jawa Barat, Indonesia terkenal seorang murid Syeikh Abdur Rauf bin Ali al-Fansuri yang dianggap sebagai seorang Wali Allah. Beliau ialah Syeikh Abdul Muhyi Pamijahan. Sepanjang catatan sejarah, beliau dianggap orang pertama membawa Tarekat Syathariyah ke Jawa Barat dan selanjutnya berkembang hingga ke seluruh tanah Jawa.

        Selain itu murid dari syekh Abdur Rauf adalah Syeikh Yusuf Tajul Mankatsi yang berasal dari tanah Bugis. Riwayat lain menyebut bahawa Syeikh Yusuf Tajul Mankatsi itu adalah sahabat Syeikh Abdur Rauf bin Ali al-Fansuri, sama-sama belajar kepada Syeikh Ahmad al-Qusyasyi dan Syeikh Ibrahim al-Kurani.
Syeikh Yusuf Tajul Mankatsi mengakui menerima Tarekat Syathariyah dari Syeikh Abdur Rauf bin Ali al-Fansuri. Memang diakui bahawa Syeikh Yusuf Tajul Mankatsi ialah orang pertama yang menyebarkan Tarekat Syathariyah di Tanah Bugis atau seluruh Sulawesi Selatan.

       Syeikh Yusuf Tajul Mankatsi juga merupakan orang pertama yg menyebarkan berbagai tarekat lainnya, di antaranya Tarekat Qadiriyah dan Tarekat Naqsyabandiyah. Tetapi berdasarkan manuskrip Mukhtashar Tashnif Syeikh Abdur Rauf bin Ali al-Fanshuri oleh Syeikh Abdur Rauf bin Makhalid Khali-fah al-Qadiri al-Bantani bahawa Syeikh Yusuf al-Mankatsi adalah cucu daripada murid  Syeikh Abdur Rauf al-Fansuri, tertulis, “… kerana kata ini daripada Syeikh Yusuf (al-Mankatsi/al-Maqasari) turun daripada Syeikh Muhyuddin Karang (Pamijahan), turun daripada Syeikh Abdur Rauf al-Asyi”.

        Murid Syeikh Abdur Rauf bin Ali Al-Fansuri di Semenanjung Tanah Melayu (Malaysia) , yang paling terkenal ialah Syeikh Abdul Malik bin Abdullah Terengganu atau lebih popular dengan gelar Tok Pulau Manis yang mengarang berbagai-bagai kitab di antaranya Kitab Kifayah.’

          Ada yang meriwayatkan bahawa Syeikh Abdur Rahman Pauh Bok al-Fathanipernah belajar kepada Syeikh Abdur Rauf bin Ali al-Fansuri. Tetapi dalam penelitian penulis tidaklah demikian. Yang betul ialah ayah Syeikh Abdur Rahman Pauh Bok itu, yaitu Syeikh Abdul Mubin bin Jailan al-Fathani dipercayai adalah sahabat Syeikh Abdur Rauf bin Ali al-Fansuri karena sama-sama belajar kepada Syeikh Ahmad al-Qusyasyi dan Syeikh Ibrahim al-Kurani.

Wafat

Makam Beliau

    Syeikh Abdur Rauf bin Ali al-Fansuri meninggal dunia pada tahun 1693, dengan berusia 73 tahun. Ia dimakamkan di samping masjid yang dibangunnya di Kuala Aceh, desa Deyah Raya Kecamatan Kuala, sekitar 15 Km dari Banda Aceh.